Chicon, Chicorée, Schickeri an Andéiwen – eng komplizéiert Geschicht

Haut steet nees e lackelegt Geméis um Programm: De Chicon. Oder sot Dir éischter Chicorée, Schick(e/o)ri oder Andéiv?

Fir erauszefannen, wéi dacks déi ënnerschiddlech Variante virkommen an och wien dës benotzt, hu mer eis insgesamt 445 Opnamen ugelauschtert, bei deenen d’Participante.ë matdeele sollten, wat se op engem Bild erkennen. Wéi déi allgemeng Verdeelung vun de Varianten erkenne léisst, hu mer insgesamt 4 Variante fonnt, woubäi de Chicon mat 70,3% (313) kloer als Haaptvariant bezeechent ka ginn. De Chicorée kënnt mat 16,0% (71) op déi zweet Platz, de Schick(e/o)ri mat 6,5% (29) op déi drëtt Plaz an d’ Andéiwen mat 2,9% (13) op déi véiert. Des Weidere fënnt sech och nach d’Duebelnennung Chicon/Andéiwen , déi mat 2,2% (10) nach relativ dacks virkënnt, an “aner” am Kéis erëm. Ënner “aner” gouf anert Geméis, dat vereenzelt genannt gouf, regruppéiert.

Ier mer elo erëm wéi gewinnt zu der Verdeelung no Alter kommen, huele mer d’Varianten emol eng Kéier ënnert d’Lupp. Och hei hu mer et erëm mat Varianten ze dinn, déi hir Wuerzel an ënnerschiddlechen Dialekter resp. Sproochen hunn. Hei gëtt et elo awer besonnesch komplizéiert, well net nëmmen déi ënnerschiddlech Begrëffer, ma och déi ënnerschiddlech Bedeitunge vun de Begrëffer an d’Spill kommen. Kucke mer eis fir d’éischt déi däitsch Sprooch un. Hei nennt een d’Geméis an der Standardsprooch Chicorée . Dëst Geméis ass eng Ënnerzort vun der Gemeinen Wegwarte och nach Zichorie genannt. Domat hu mer och schonn d’Wuerzel vun eise Variante Chicorée a Schick(e/o)ri fonnt. Schick(e/o)ri ass dobäi vun Zichorie ofgeleet a kënnt och an den ugrenzenden däitschen Dialektgebidder als Zigore , Zigori (béides Rhäinfränkesch) oder Schikeri , Schigori (Muselfränkesch) vir. Als nächst geheie mer e Bléck op d’Bezeechnungen am Franséischen. Hei kënnt souwuel endive wéi och chicon vir, woubäi et sech bei chicon ëm eng Variant handelt, déi op den Norde vu Frankräich an d’Belsch begrenzt ass. Hei hu mer deemno d’Wuerzel vun eisem Chicon an den Andéiwen fonnt. Komplizéiert ass dat Ganzt dowéinst, well déi Däitsch an d’Franzousen eppes aneschters ënner endives resp. Endivien op der enger Säit a Chicorée op der anerer verstinn. Dat, wat a Frankräich endives sinn, ass an Däitschland de Chricorée resp. Zichorie an dat, wat an Däitschland d’ Endivien sinn, ass a Frankräich de chicorée . Ganz schéi komplizéiert… Festzehale bleift, datt mer am Lëtzebuergesche Variante mat ënnerschiddlecher Hierkonft hunn: 1. déi Bezeechnung, déi aus den ugrenzenden däitschen Dialektgebidder kënnt, aus deenen sech déi Lëtzebuerger Sprooch erausentwéckelt huet: Schick(e/o)ri . 2. déi Bezeechnung, déi aus dem Standarddäitsche kënnt: Chicorée an 3. déi Bezeechnungen, déi aus dem Franséische kommen: Chicon an Andéiwen (frs. endive). Duerch déi ënnerschiddlech Bedeitungen am Däitschen a Franséische wier et elo natierlech spannend ze kucken, ob am Lëtzebuergesche bei der Referenz op dt. Endivie resp. frs. chicorée och béid Variante virkommen.

Komme mer elo zu der Verdeelung no Alter. Hei gesäit een, datt bis op d’ Andéiwen , déi an der jéngster Altersgrupp net vertruede sinn, all Variant an all Altersgrupp virkënnt. Hei sinn awer och kleng Entwécklungen ze erkennen. Sou hëlt de Chicorée vu méi al zu méi jonk zou. Genau ëmgedréit gesäit et beim Schick(e/o)ri an den Andéiwen aus, déi bei deene Jonken zum Deel zimmlech däitlech ofhuelen a bei deene Jonke bal guer net méi virkommen. Änlech wéi de Chicorée verhält sech de Chicon . Dës Variant hëlt och vu méi al op méi jonk zou, allerdéngs net sou däitlech an och mat enger Stabiliséierung an den Altersgruppe vu 25 bis 54. Déi jéngst Altersgrupp fält dann erëm op den Niveau vun de 55-64-

Zum Schluss kucke mer eis nach d’Relatioun tëscht der Wiel vun der Variant an der Kompetenz am Franséischen un. Wéi een dem Diagramm enthuele kann, hëlt de Chicon an och d‘Andéiv (an och d’Kombinatioun Chicon/Andéiwen) parallel zu der Kompetenz am Franséischen zou, woubäi de Chicorée däitlech ofhëlt. De Schick(e/o)ri bleift als eenzeg Variant stabil. Dëst bedeit deemno: Jee besser de Spriecher.innen hir Kompetenz am Franséischen ass, desto éischter benotzen si d’Variante mat franséischer Hierkonft.

Mir hunn et deemno generell hei mat eng komplexe Sproockontaktphenomeen ze dinn, woubäi an der Apparent-time-Analys och en Hiweis op Sproochwandel ze erkennen ass. Vereenzelt Variante schéngen sech auszebreeden an anerer ofzehuelen, woubäi nieft dem Alter och d’Kompetenz am Franséischen eng Roll bei der Wiel vun der Variant spillt.