De véierten Advent steet virun der Dier an domat ass et och net méi laang bis Chrëschtdag ass. Domat komme mer och schonn zu eisem leschten Adventsartikel. Passend zu dëser Zäit hu mer eis eng flott Auswäertung fir Iech erausgesicht. An dësem Beitrag soll et ëm de Kanéil goen. Oder wéi nennt Dir dat Gewierz, wat een ënner anerem am Glüwäi schmaacht? Kanéil/Kaneel/Kanell oder Zimt/Zëmt?
Ier mer op d’Resultater aus der Schnëssen-App ze schwätze kommen, kucke mer eis awer elo fir d’éischt d’Etymologie vun de Varianten Zimt a Kanéil un. De Begrëff Zimt gouf iwwert dat mëttelhéichdäitscht zinemīn (och nach zimet, zimmat und zinmënt) an dem alhéichdäitschen cinmënt iwwer sinamīn vum mëttellaténgesche cinnamomum ofgeleet. Dat lescht staamt iwwerdeems vum laténgesche cinnamum of. Interessant ass awer, datt verschidden europäesch Sproochen den Ausdrock fir Zimt aus dem laténgesche canna (“Rouer”) bzw. der Diminutivform cannella (“Réierchen”) ofleeden. Mat dësem Term sollten d’Zëmtstaange bezeechent ginn. Aus dëse laténgesche Begrëffer loosse sech dann och déi romanesch Pendanten, wéi zum Beispill canelle (franséisch), cannella (italienesch) a canela (spuenesch/portugisesch).
Wat awer elo fir d’Lëtzebuergescht besonnesch interessant ass, ass datt och am Mëttelhéichdäitschen e Begrëff ze fannen ass, deen och op dës laténgesch Wuerzel zeréck geet: nämlech kanêl. Des Variant ass iwwerdeems och am Rhäin- a Muselfränkeschen ze fannen, wéi dësen Ausschnëtt aus dem „Rheinischen Wörterbuch“ ënnersträicht:
Ausserdeem gëtt an dësem Dictionnaire beim Lexem Zimmet vermierkt, datt de Begrëff Zimmet aus dem Neihéichdäitchen staame géing an an der Vergaangenheet „dem alten Kaneel stark zusetzt“. Dëst weist dorophin, datt Kaneel scho méi laang am Muselfränkesche vertrueden ass wéi Zimmet. Vu datt Lëtzebuergesch sech aus dem Muselfränkeschen erausentwéckelt huet, ass dëst deemno och fir d’Lëtzebuergescht unzehuelen.
Nodeems mer elo e klengen Abléck an d’Etymologie vun eise Variante kritt hunn, kucke mer eis an engem nächste Schrëtt un, wat d’Resultater vun eiser Ëmfro an der Schnëssen-App sinn. Heifir hu mer am Ganzen 226 Opname gelauschtert an ausgewäert. Eise Kéis léisst erkennen, datt Kanéil sech mat 58,7% (125) zimmlech däitlech als Haaptvariant erauskristalliséiert. Wann een d’Variante mam selweschte Stamm nach dobäi zielt, also Kanell a Kaneel, da komme mer seguer op bal 65% (137). Déi zweet Plaz mécht dann d’Variantekoppel Zimt/Zëmt, déi zesummen op bal 30% (61) kënnt.
Apropos Zimt/Zëmt! An de Resultater vun der Auswäertung ass iwwerdeems eng Tendenz ze erkennen: Unhand vun den Date konnte mer ofleeden, datt et sech bei der Variant Zimt ëm eng méi jonk Variant handele muss, well se an éischter Linn bei deene méi jonke Participante.ë virkënnt. Se ass doriwwer eraus awer och eng Variant, déi amgaangen ass zouzehuelen. Dat weist dorophin, dass den Zimt effektiv eréischt méi spéit de Wee an d’Lëtzebeurgescht fonnt huet. Duerch eng Assimiléierung un déi lëtzebuergesch Aussprooch ass schliisslech d’Variant Zëmt entstanen. Hei kann een eng änlech Vokalassimiléierung wéi bei Zimmer – Zëmmer oder immer – ëmmer erkennen.
Eng weider Observatioun, déi mer nach maache konnten: Et gëtt och eng Relatioun tëscht der Sproochkompetenz am Däitschen, respektiv am Franséische an der Wiel vun der Variant. Wat ee méi mat enger Sprooch a Kontakt ass, wat d’Warscheinlechkeet och méi grouss ass, datt Elementer aus der Friem-/Zweetsprooch an d’Mammesprooch iwwerholl ginn. Spriecher.innen, déi uginn hunn eng staark Kompetenz am Däitschen ze hunn, tendéieren éischter zur Variant Zimt. Emgedréint kann een dat och fir d’Franséischt observéieren: Wat d’Kompetenz am Franséische méi héich ageschat gouf, wat d’Spriecher.innen éischter zur Variant Kanéil tendéieren, déi – wéi mer uewe scho gesinn hunn – kennzeechnend fir déi romanesch Sproochen ass, och wa se hire Wee net iwwert d’Franséischt mee scho vill méi fréi iwwert d’Laténgescht an d’Lëtzebuergescht fonnt huet.
Mir hunn et hei deemno mat engem Sproochkontaktphenomeen ze dinn, woubäi sech hannert deenen zwee Wierder eng dach iwwerraschend etymologesch Entwécklung verstoppt.
(Kim Krecké)